در دنیای امروز بسیاری از زنان نیز همپای مردان مجبورند کار کنند و در این بین خیلی از کودکان مجبورند بعد از زمان تعطیلی مدرسه‌شان در خانه تنها بمانند تا یکی از والدین به خانه بیاید. اما تنها گذاشتن کودکان در خانه باید با رعایت چه شرایطی باشد؟ در این گفت‌وگو دکتر کتایون رازجویان، فوق‌تخصص روان‌پزشکی کودکان و نوجوانان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به پرسش‌های «سلامت» در این زمینه پاسخ داده است.
سلامت: از چه سنی می‌توان کودکان را در خانه تنها گذاشت؟
نمی‌توان یک پاسخ یکسان به این سوال داد. کودکان و شرایط زندگی تفاوت می‌کند. خارج از کشور اگر کودک زیر 12 سال را تنها بگذارند، به منزله این است که در حق او کوتاهی کرده‌اند و به همین دلیل پدر و مادران کودک جریمه می‌شوند یا ممکن است حتی او را از خانواده‌اش جدا کنند. در ایران با اینکه قانون خاصی در این مورد وجود ندارد، بهتر است فقط وقتی که مطمئن شدیم کودکمان از عهده خودش برمی‌آید و خطری او را تهدید نمی‌کند، دست به این کار بزنیم.
سلامت: چگونه به این اطمینان برسیم؟
باید به‌طور مستقیم و واضح آموزش‌های لازم را به کودک داد و سعی کنیم اعتماد به‌نفس او را بالا ببریم. اگر کودک اعتماد به‌نفس پایینی دارد یا هنوز به آن رشد عقلانی نرسیده که بتواند خطرهای احتمالی را درک کند، بهتر است از این کار صرف‌نظر کنیم، حالا ممکن است این مساله در سنین مختلف اتفاق بیفتد.
سلامت: پس مهارت‌ها و شخصیت خود کودک نیز در این مورد دخیل است؟
بله، ممکن است یک کودک 9ساله خیلی خوب وظایفش را بشناسد و قوانین خانه را رعایت کند و برعکس یک نوجوان 13ساله هنوز نتواند این تنهایی را بپذیرد، بنابراین نمی‌توان در مورد تنها گذاشتن کودکان در خانه، همه کودکان را به یک چشم دید و یک نسخه برایشان پیچید. خصوصیات شخصی، مهارت و پختگی عوامل موثری هستند که آمادگی کودک را برای تنها در خانه ماندن مشخص می‌کنند. شخصیت افراد معمولا با رشد سنی تغییر زیادی نمی‌کند ولی کودک می‌تواند با آموزش، تغییرهایی در عکس‌العمل‌هایش در برابر انتظاراتی که از او می‌رود، ایجاد کند.
سلامت: والدین باید چه آموزش‌هایی به بچه‌هایی که مجبورند ساعت‌هایی را تنها در خانه بمانند، بدهند؟
اینکه اگر اتفاق خاصی افتاد، چه کارهایی باید بکنند یا در را به روی چه کسی باز کنند یا جواب چه کسی را ندهند. اگر برق رفت، چگونه شمع روشن کنند که خطری آنها را تهدید نکند. این آموزش‌ها باید خیلی دقیق و مستقیم به کودک داده شود. معمولا کودکان به زمان نیاز دارند تا به‌تدریج به تنها ماندن در خانه عادت کنند. از دیگر آموزش‌های مهم می‌توان به آموزش تماس با پلیس و آتش‌نشانی و محل کار والدین اشاره کرد تا اگر مشکلی پیش آمد، کودک بتواند با این مراکز تماس بگیرد. چنانچه هنگام ورود به منزل با موردی مشکوک مواجه شدند، وارد منزل نشوند یا اگر کسی آنها را تعقیب کرد، بدانند چه باید بکنند و بدانند تنهایی بیرون از منزل نروند، حتی برای بازی کردن.
سلامت: قصه‌ها و روایت‌ها چقدر می‌تواند به والدین و خود کودک کمک کند؟
خیلی نمی‌تواند تاثیرگذار باشد، به‌خصوص در مورد نوجوانان که اصلا این موضوع تاثیرگذار نخواهد بود و به نظرم هیچ‌چیز نمی‌تواند مثل آموزش و یاد دادن به کودک کمک کند.
سلامت: کودکانی که استرس بالایی دارند را می‌توان در خانه تنها گذاشت؟
این مساله به سن و سال کودک بستگی دارد اما به نظرم بهتر است هرازگاهی این کودکان تنها در خانه بمانند تا مهارت‌های لازم را کسب کنند؛ مهارت‌هایی مثل غلبه بر ترس و بالا بردن اعتماد به‌نفس. البته اگر سن کودکی که این مشکل را دارد کم باشد، بهتر است او را تنها نگذارید.
سلامت: به نظر شما ویژگی‌های کلی کودکی که می‌تواند تنها بماند، چیست؟
کودکانی می‌توانند در خانه تنها بمانند که از اعتمادبه‌نفس کافی برخوردار باشند؛ زیاد نترسند و از بیان خواسته‌هایشان خجالت نکشند؛ بتوانند احساس خود را با والدینشان در میان بگذارند و آنقدر با والدینشان رابطه خوب و صمیمانه‌ای داشته باشند که درصورتی که هر مشکلی به وجود آمد یا هر نگرانی‌ای داشتند، قبل از هر چیز، آن را با والدین خود در میان بگذارند. به علاوه، آنها باید مهارت‌های کلامی خوبی برای برقراری ارتباط با دیگران داشته باشند.
سلامت: به چه افرادی می‌توانیم اعتماد کنیم و کودکمان را به آنها بسپاریم؟
باید این افراد را خیلی خوب بشناسیم و خصوصیات اخلاقی آنها را بدانیم. بعضی اوقات خیلی از رفتارهای جنسی توسط افراد آشنا صورت می‌گیرد، مثل موضوعی که در فیلم «هیس دختران فریاد نمی‌زنند» شاهد بودیم. به فردی که کودک را به او می‌سپاریم، باید اطمینان داشته باشیم و سعی کنیم ساعت تنها ماندن کودکمان به حداقل برسد.
سلامت: آیا قفل کردن در خانه برای جلوگیری از خروج کودک از خانه راه‌حل خوبی نیست؟
نه به هیچ‌وجه! اگرچه این کار می‌تواند جلوی برخی از اتفاق‌های ناگوار مانند ورود غریبه به خانه یا خارج شدن کودک از منزل را بگیرد، اما اگر برای کودک اتفاقی بیفتد، مثلا خانه آتش بگیرد یا کودک دچار جراحت شود، نه راه فراری دارد و نه می‌تواند از افراد دیگر کمک بگیرد.
سلامت: کودکانی که مجبورند از کودکی ساعت‌های زیادی را در خانه تنها بمانند تا والدینشان از سرکار برگردند، ممکن است در آینده دچار آسیب‌های روانی شوند؟
به هر حال اگر این تنهایی در درازمدت اتفاق بیفتد و طولانی شود، مساله جدی‌تر می‌شود و اگر شما به‌عنوان یک والد نمی‌توانید در همان لحظه‌ای که کودکتان از مدرسه به خانه برمی‌گردد همراه او باشید، بهتر است پس از اینکه به خانه برگشتید، زمان بیشتری را به مراقبت از او اختصاص دهید تا کودکتان هم بتواند با شما صحبت کند.
